Şema Terapi Nedir?
Şema terapi, Bilişsel Davranışçı Terapi zemininden beslenip psikodinamik öğelerinde eklenmesi, özellikle erken dönem çocukluk yaşantıları, temel ihtiyaçların karşılanmasına kadar pek çok parametreyi de ilgi odağı yapan, yeni kuşak modern terapi yöntemlerinden birisidir. Jeffrey Young tarafından kuramsal zemini oluşturularak geliştirilmiştir. Özellikle kişilik bozuklukları, pek çok dirençli kronik psikiyatrik sorunlarda yetersiz kalan terapi yönetemlerinin boşluğunu iddialı bir şekilde doldurmaya adaydır.
İlk olarak şemalara Bilişsel Davranışçı Terapinin kurucu olan Aaron T. Beck 1970lerde değinmeye başlamıştır. Şemalar, sürekli öğrenme, olayları hızlıca anlama, değerlendirme ve gerekirse varsayımlarda bulunarak zaman, enerji ve kapasiteden tasarruf etmeye, benliği ve bedeni korumaya programlı insan beyninin kullandığı, prototiplerdir aslında. Yani öznel olmayan (tek bir olaya, duruma özel) olmayan temel kalıplarımız vardır, bunlar yaşamın akışında blok blok olayları, durumları, girdi olarak alıp, hızlıca duygusal, fiziksel, mantıksal vb pekçok alanda değerlendirip sonuçlar üretir. Bu sayede büyük miktarda bellek ve hız tasarrufu yapar. Eğer bilgisayar programcılık bilimiyle biraz ilginiz varsa, programcılıktaki “class” kavramına çok benzer. Class’a önceden tasarlanmış data yapısına uygun girdiler gelir, class ne yapmaya programlıysa ona uygun çıktılar verir. Bu sayade her data grubu için tek tek işlem yapılmaz prototipler kullanılır.
Sadece kaba işleyişini belirttiğim, ama bu kadar kısa içerikle sınırlı olmayan teorik açıklamadan sonra şemaların hayatımızdaki önemi ve psikopatolojideki yerine gelirsek;
Özellikle erken dönem çocukluk yaşantılarında taslakları başlayan şemalar zamanla kalıplaşır, katılaşır ve bizi biz yapmaya başlar. Bilişsel Davranışçı Terapideki “temel inanç”, “ara inanç” yapılarına benzer kavramdır. Olaylara, durumlara, sorunlara, sevinçlere, üzüntülere, ilişkilere vereceğimiz tepkiler değerlendirmeler anlamlandırmalar artık bu kalıpla günlük hayatın akışında makine gibi işler ve çıktılar üretir. Peki çok sayıda olan bu kalıplarımızdan bazıları kusurluysa hatta kusurlu olan kalıplar çok güçlü ve ön planda işliyorsa? İşte bu durumda kronik depresyonlar, kişilik sorunları gibi pek çok patolojiler karşımıza çıkmaya başlayacaktır. İşte bu şemalara Uyum Bozucu Şemalar denir. Toplam 18 tane Erken Dönem Uyum Bozucu Şema tanımlanmıştır.
Bunlardan en sık karşılaştıklarımızdan bazıları:
- Kusurluluk ve Utanç
- Başarısızlık
- Aşırı Eleştiricilik / Yüksek Standartlar
- Olumsuzluk / Karamsarlık
- Bağımlılık ve Yetersizlik
- Terkedilme / İstikrarsızlık
- Cezalandırıcılık / Acımasızlık
Ülkemizde Şema Terapi, aynı zamanda ISST eş başkanlığı görevinide yapmasıyla onur duyduğumuz Dr. Alp Karaosmanoğlu (PsikoNet) öncülüğünde ve özverili terapist eğitimleriyle hızla tanınarak yaygınlaşmaya başlamıştır. Etkinlik ve başarı kanıtları arttıkça daha çok ilgi odağı olan şema terapi, modern kuşak terapiler içinde gelecek vaad etmektedir.